Nupa kikhenna ii thu bulpi nam (10)

Nupa kikhenna ii thu bulpi nam (10)

Nupa ki teenna Sacramentu sankhit ciangin ki khen/ kikhenlo cih thu tawh kisai in Topa Jesu hun lai pekin mihingte in siangtak teltak in thei lo uh aa, tu hun dong ciang mihingte’ lungsim sungah telsiang lo-in ki om hi. Tua ahih manin nupa pawlkhat te in haksatna khat peuhpeuh tawh a ki tuah ciangin olno takin kikhen ding ngaihsun kha thei uh hi. Hih thu tawh kisai in Topa Jesu mahmah in (Mk 10: 2-9) sungah siangtak teltak in hong gen hi. “Pasian gawmsate kuamah in khen kei ta hen.”
Ki teenna Sacramentu in nupa kikal ah aom it na akip na dingin akip kiciamna khat hi. Nupa khat a kip ding cih pen a thubaih bel hi lo hi. Innkuan hoih/ nupa hoih khat lam dingin ngimna neih hangin khat vei vei nuntakna ii haksatna te kantan zawhloh ciangin nupa kal kikhenna te hong piang thei hi. Hi bangin nupa kikhen na ahang tampi om hi. Khat leh khat kining, itna te kiam, ki zahtakna bei-in lunglenna te hong piang, minam, biakna, ngeina ki batlohna cihte in nupakal sung oltakin hong kikhen sak te thu te hi.
Nupa kal kikhenna thu te sungpan a thupi diak thu nam (10) te hong hawm sawn nuam ing. Tua te in-
1. Suahtak lohna
Suahtakna omlo, ki-itna omlo, midangte deihsakna hangin a piang kiteenna/nupa in a kip ding baihlo hi. Bang hang hiam cih leh nu leh pa kikal ah a thupi pen ahi itna amaute kikal ah a omloh hang hi. Itna man omlo pi-in innkuan hoih khat lam ding hi thei lo hi. Itna in innkuan khat ii tha leh vang hi. Nu leh Pa te in tate mailam ading ngaihsutsakna tawh ta te ki-itna ki ngaihna omlo pi a kiteensakna in hoih khin lo hi. Tua a hihmanin zi/pasal neih ding ciangin ngimna man leh suakta taka teelna a om ding thupi hi.
2. Kiginkholhna omlo pi a kiteenna
Innkuan nuam ih lam nop leh kigingkhol lo-pi in ki teen ding pelh huai hi. A kiteeng dingte in khat leh khat suakta takin siangtho takin ki mukhawm, ki kup khawm ding kisam hi. Ki ngetna/ zuthawl ki piak hun zong a hoihbek khat koih ding kisam hi. Nupa kal buaina te pen atamzaw in ki teen zawh kum 4/8 sung in piang thei hi ci-in ki gen hi. Hih in ki ginkholhna omlo pi-in ki teenpah saisai na hang hi cih hong lak hi. Tua ahih manin ki teenma in a kiteeng ding nihte in khat leh khat deihtak in ki theih ding, khat ciat ii thu hoihtak in ki gen ki kup ding kisam hi. Tua bangin khat leh khat ki theih ding hanciam lo-in hun tawmno sung kingaihna tawh ki teen pahna in nupa kisiat ding tha hong pia hi. Tua a hih manin kiteen ma-in hoihpha takin ngaihsut ding, ki telcian ding kisam hi.
3. Kiteenna ii thupitna leh kiteenna thu tel lohna
Kiteenna ii ngeina leh a thu tel lohna in zong nupa kikhenna ii thu bulpi khat mah hi. Catholic thuzuite bek hi lo, mi atamzaw in ki teenna ii thuthukna telcian lo hi. Tua ahih manin kiteenma in kiteenna ii thu thukna leh a deihna hoih takin kan ding kisam hi. Kiteenna Sacramentu in a kiteeng ding te in khat leh khat kiciamna tawh amau nuntakna bup ki-ap in kipanpih ding (Pian 2: 18), tanu tapa te nei ding (Pian 3:28) cihna hi.
A diakdiak in theih huai khatin kiteenna ii thu bul (2) ahi, (Unity) kipumkhatna (Pian 2: 24) leh (Indissolubility) Ki susia thei lo, khan tawn ki khen thei lo (Mt 5: 32, 19: 9) te ahi hi. Tua ahih manin Pasian mai ah a ki bawl kiteenna sacramentu pen kua mah in susia thei lo/ khen thei lo hi. “Tua ahih manin amaute nih hi nawn lo-in, pumkhat ahi uh hi. Tua ahih manin Pasian’ gawmsate kuamah in khen kei hen.” (Mt 19: 6)
4. Kizopna tawm
Nupa kal kikhenna apiangsak thei thu bulpite sungah kizopna atawm luatna zong kihel hi. A hoih kizopna in akip innkuan/ nupa hong lam sak hi. Innkuan nuntak nading in mun khat tuakah nasep hanciamna in hoih mah hi. Ahi zongin mun tuam tuakah om in khat leh khat kizopna a tawm ciangin ki-it na zong damdam in kiam thei hi. Nasep kuan ciang hitaleh ciah ciang hitaleh khat leh khat ki dawnna, ki notsetna, ki-itna kilahna te in a hoih gamtatna hi. Kiteenna ii ngimna in khat leh khat ki huh kipanpih nading hi. (Pian 2: 18) Hih thu thei telin khat ii ki sapna te khat in panpih in hi leh nupa kal sung nuam ding hi. Tua ahih manin khat leh khat ki ho/ kipaupih ding, hun ki piak ding kisam pha mahmah hi.
5. Kham theih guih theih zat luatna
Kham theih guih theih, zu cih te zat luatna in zong nupa ki siatna apiangsak thu bulpi khat ahi hi. Muh khiatna ah nupa/ innkuan 45% in zu dawn luatna hangin kikhen na piangsak hi. Zu dawn theihna in thupi lua lo hi ih ciphial zongin a sawt ciangin buaina tampi hong puak hi. Nupa ki tot kiselna, hong piangin khut leh khe zangin hong khauh thei hi. Ta te adingin lam hoihlo lahna hong piang ding hi.
Khat leh khat ki-it na hong kiam tektek in innkuan sung nopna te hong bei ding aa, anunung ciangin ki khen lam hong manawh ding hi. Zu, kham theih guih theih te bek hilo, tu hun ciangin Internet, Website sung pan a hoih lo khat peuh peuh lunglutna in zong nupa kal sung siatna hong pia thei hi. Tua a hih manin a siangtho lo, video, man/lim, kham theih guih theih te, zu, Internet sung pan na lungsim hong la thei hoihlohna te cih bangin innkuan hong susia thei khempeuh ahi thei zah in pelh ding ki sam hi. Tua bang te tawh ki pelh ciangin innkuan sung, nupa kal ah ki lemna hong om in nuam ding hi.
6. Mimal hun suahtakna beicip
Nupa cihin pumkhat hi cih sam hangin khat ciat in hun awng neih ding kisam hi. Khat leh khat ki uk luatna pen hoih lo a, khat leh khat ki up, ki muan ding ki sam hi. Ki uk luatna in nupa ki khen na ii thu bulpi te sungah khat ahih manin nupa kal ah tua bang thu te pelh ding kisam hi. Khat leh khat ki theih siam ding, ki muan ding thupi hi.
7. Sum leh paai haksatna
Sum leh paai neih lohna in nupa a ki khen sak hi lo-in, tua sum leh paai vai ah khat leh khat ki thu tuah lohna in haksatna khat hi zaw hi. (gehtehna) Khat in sum khol nuam, khat in ahihleh sum zang ziah ziah cih bang hi leh koi ci bangin kalsuan khawm zo ding. Ahi zongin khat leh khat ki thei siam in, khat ii lunglutna, ngaihsutna cih te ki kum khawm in hanciam khawm leh tua in a gualzo innkuan te ading in a kisam mahmah hi. Nupa/ innkuan a tamzaw in hih sum leh paai haksatna te tuak ciat uh hi. Ahi zongin tua haksatna pen bang ci bangin kan tan zo ding cih ki kum khawmin khut ki len in hanciam suak ding thupi mah mah hi.
8. Telcian/gen cian ding ahaksa thu te
Nupa kal ah khat vei vei, lam et loh thu leh la te piang thei hi. Tua bang hun ciangin kua hang ci-in ki mawhsak sangin tua thu a ki bangin ngaihsut ding ki sam hi. Nupa kal sungah ngaihsutna te a tuamtuam in ki banglo thei hi. Tua bang hun ciangin na tuak haksatna ii thu bulpi kan in ki kup khop ding thupi hi. Tua ciangin khat leh khat ki theih siamna hong om ding hi. Khat veivei nupa kal sungah a ki gencian thei lo thu leh la /vai te na tuak ciangin tua thu a veng theih nading in lam hong lak ding, hong panpih ding mi hong kisam thei hi. Haksatna te khat bekin thuak sangin ki pawlkhawm in vaihawm na tawh tua haksatna ki zo baih zaw hi.
9. Nuntak zia ki bat lohna
Nu leh Pa khempeuh in a tate nuntakna a hoih/nuam ding deihin lamen ciat uh hi. Ahi zongin nu leh pa kimkhat te in a tate innkuan sung thu sai lua thei hi. Amau deih bangin hi sak nuam uh hi. Tu hun ah tua bang dan pen hi thei khin lo hi. Amaute in suahtakna ki sam uh hi. Amuate’ suahtakna pen Pasian in zong deih hi. “Tua ahih ciangin pasal in a nu a pa nusia-in a zi tawh kigawm dinga, amaute ci khat pum khat a suak ding uh hi.” (Pian 2: 24) Nu leh pa te in tate ngaihsut hoih piak ding pen hoih mahmah hi. Ahi zongin amau vai khempeuh ah ki hel luat ding pen hoih lo hi. Tua ahih manin hi thu pen nu leh pa te in ki dawp ding kisam hi.
10. Khat leh khat ki thuman lohna/ Cihtak lohna
Nupa kal ah khat leh khat ki thuman lohna in nupa kikhen sak thu bul te sungah bek hilo in Pasian in zong a deih hetloh khat hi. Tua ahih manin Topa Jesu mahmah in hi bangin thu hong hilh hi. “Jesu in amaute’ kiangah, “Mi khatpeuh in a zi ma a, numei dang tawh a kiteen leh a zi’ tungah a mawh hi-in numei le pasal mawhna a bawl ahi hi.” (Mk 10: 11) Khat leh khat ki thuman lohna in ki muan lohna hang hi a, ki muan lohna in khat leh khat ki khemna piangsak hi. Tua ahih manin khat leh khat ki thuman ding ki sam pha mahmah hi.
Ei Catholic Christian te ii ki teenna in a siangtho mahmah sacramentu khat ahi hi. Mo nu leh mo pa ki gawmna in Topa Jesu leh Pawlpi ki gawmna tawh ki bang hi. Hih thu pen Ephesians laisiangtho sungah tel in hong lak hi. “Christu na zahtakna uh tawh note khat le khat na thu uh na kimang ciat un. Zite aw, note in Topa’ thu na man’ uh mah bangin na pasalte uh thu na mang un. Bang hang hiam cih leh, Christu in ama pumpi ahi Pawlpi’ lutang hi-in ama pumpi a honkhiapa zong ahih mah bangin pasal in zong a zi’ lutang ahi hi. Pawlpi in Christu’ thu a man’ mah bangin zite in zong thu khempeuh ah a pasalte uh thu mang ta uh hen. Pasalte aw, Christu in Pawlpi itin Pawlpi’ aadingin amah mah a kipiak mah bangin na zite uh na it un. Amah in Pawlpi a siangthosakna dingin tui ah sawp siangin, Pasian’ thu tawh siangthosak ahih manin, a nin banna om lo, a sa tonna om lo, a siangtho a meel kilawm a hoih mahmah Pawlpi’ aadingin amah mah a kipia hi. Tua mah bangin pasalte in amau pumpi a ki-it uh mah bangin a zite uh a it ding uh ahi hi. A zi a it mi in ama pumpi a it mi ahi hi. Bang hang hiam cih leh ama pumpi a kimudah kuamah om lo hi. Christu in pawlpi kemin a vak mah bangin ama pumpi kemin a vakzaw hi. Bang hang hiam cih leh, eite in Topa’ pumpi nate ihi hi. Tua thu hangin pasal in a nu le a pa nusia-in a zi tawh kigawm dinga, amaute gel ci khat pum khat a suak ding uh hi. Hih thu in thuthuk mahmah hi a, Christu le Pawlpi’ thu ka gen nopna ahi hi. Tua ahih manin note in zong na pumpi ciat uh na it uh mah bangin na zite uh na it un. Zite in zong a pasalte uh zahtak uh hen.” (Eph 5: 21-33)
“Pasal a nei numei khat a pasal a nuntak laiteng kikhih-in a om ahi hi. Ahi zongin a pasal a sih leh, ama deih peuhpeuh tawh Topa’ sung bek ah a kiteeng thei ding hi.” (1 Cor 7: 39)
“TOPA, Israel’ Pasian in: “Zi makna ka deih kei a, mi khatpeuh in a neu zi’ tungah tua bang gitlohna puantual tawh a kiliahte ka mudah hi. Tua ahih manin na lungsim kem unla, citakin na zite uh’ tungah na thuciamna uh palsat kei un,” vantung galkaphonte’ TOPA in ci hi.” (Malachi 2: 16)

Add new comment

8 + 5 =