Ngeina leh Upna (Vol-3) by Rev. Fr. Damian Dal

Banghangin Christian upna leh i ngeina te tonkhawm thei lo in, banghangin Christian upna leh ngeina in ki keelkithei hiam cihthu in athupi mahmahkhat ahihi. Hihthu tawh kisai in FritzLeo Lentzon-Deis, S.J. ii alaigelhna ahi "The Bible in Different Cultures,"  sungpan tawmkha ih en dinghi. Fritzeleo muhna ah, Christian upna leh ngeina banghangin kitukalh tawh kibangin, banghangin Christian upna in Europe gampua lam ahi gamdang tuamtuam leh minam tuamtuam te ii ngeina te tawh kilemthei pahpah lo hiam cih thu thuthum in nakhen hi.

1. Banghanghiam cihleh mikang mi gupna khaicivawh te (european missionaries) in mihingte nuntakna bulpi te leh Christian thubulpi ahi "nangmah na ki-it mahbangin navengte na it in," cih thu nazui lo uhhi ci hi. Tua ban-ah mihingte nuntakkhuasak zia te nazahtak saklo in, amau te tuntun na ah, mikang ngeina (european cultures) te naguan in, amau te tuntunna minam te ii ngeina te nanawlkhin sak uhhi. Hih thu hangin, Christian upna leh Christian ngeina pen tuni dongciangin, gamtuamtuam te in Europeanization (or colonialism) gamkekna gu in na mulai uhhi. Adiakdiak in Buddha gam leh Mulsim gamlian te ah Christian upna pen European ngeina namkhat (european culture) in kimu in, mikang minam te ii ngeina in naki ciamteh lai hi. Hihthu hangin, Christian te pen mikangte nasemte, mikangte thumang te, mikangte tung tokai te ci in, kimu hi. Hihthu ei Kawlgam ading aman mahmah thu khat ahihi.

2. Anihna ah,  minamkhat akici peuhmah in amau minam ngeina leh amau minam te ii upna pen khauhual bangin khat in nahualkhawm in, ngeina leh upna pen natonkhawmsak tawntung uhhi. Hihthu in athupi mahmah khat hi in, bangbang i um a, bangbang ngeina inei ahi zongin, ngeina leh upna natonkhawm, na kithuahden hi. Tuamahbangin, mikangmi Christian gupkhiatna thupuak nasep asem te in, mikang ngeina leh Christian upna pumkhat nasuaksak uhhi. Tua hina pi in, Christian upna ahi gupkhiatna thu pen minamdang te ii ngeina tawh ahualkhop dinguh, agawmkhop dinguh, atonkhawmsak dinguh pen ahithei lo thu zahdongin nangaihsun khial uhhi.

3. Athumna ah minam khatciat in mau te nuntakpih nek le dawn atuam in neikimciat uhhi. Tua in amau te minampi ahih na leh amau te taangthu kisutna ahihi. Tua hina pi mikang gupkhiatna thupuak te in, amau te nek le dawn te bek asiangtho in ngaihsun in, minamdangte nek le dawnte Laisiangtho tawh kituaklo ci in, anin in, dawi van in nahilh uhhi. Hihthu hangin, Sengam (China) ah gupkhiatna thu agenzah un gualzawhna ngahlo hi, ci in tudongin kiciamteh hi. Banghanghiam cihleh Sen minam te (Chinese) i cihpen BC kum tultampi pan akhangto khinsa uh ahihman un, amau te nek le dawn te, amau te ngeina te siangtholo hi cih thu zanuam kilkello uhhi. Lamkhatpan in genleng Laisiangtho thu te pen mikang gupkhiatnapuak nasem te in, amau minam ngeina adingbek in nangaihsun kha uhhi. Hihthu in ei Zogam Zomi te ngeina leh Christian upna tawh kituak mahmah hi. Nidangin Zozu pen dawi a in kimu in, gupkhiatna puak te in Laisiangtho sunga khamtheih guihtheih acih pen Zupi(zozu),  Zuhang hi, ci in akhiatna honggen uhhi. Hihthu tuni dongciangin khamtung Christian tampite lungsim sungah amangzo nailo thukhat ahihi. Laisiangtho akigelh laitak in, Zozu, Zuhang napiang nailo kha dinga, Laisiangtho gelhte inzong ei Zozu, ei Zuhang nathei hetlo dinghi. Ahizongin amau te zu ahi singgah pan akibawl te pen wine ci in, siangthosak ahih manin, tuni ciangdong mahin ei khamtung Zomi Christian te sungah wine (leenggahtui) ahih leh dawnthei ci in, Zozu ahih leh dawi anphial in ngaihsun uhhi. Laisiangtho sungah khamtheih guihtheih nazangkei-un ci hi. Tu hunciang zozu kidawnzo nawnlo zaw in, leenggahzu ahih leh duhbangin dawn theih dan in kingaihsun liang hi.

 

Add new comment

5 + 1 =